Czynne i bierne pr. wyborcze

Czynne pr. wyborcze

• Przysługuje = obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
  
• Nie przysługuje = osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych (art. 62)
  

Bierne pr. wyborcze

• Do Sejmu = obywatel polski mający czynne pr. wyborcze, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.
  
• Do Senatu = obywatel polski mający czynne pr. wyborcze, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.
  
• Na Prezydenta = obywatel polski mający czynne pr. wyborcze, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat.

Immunitet parlamentarny

1. Poseł nie może być pociągnięty do odp. za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw O3 może być pociągnięty do odp. sądowej tylko za zgodą Sejmu.

2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odp. karnej. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym. Ograniczenia te nie zachodzą, jeżeli poseł wyrazi zgodę na pociągnięcie go do odp. karnej.

3. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Szczegółowe zasady pociągania posłów do odp. karnej oraz tryb postępowania określa ustawa (z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora).

Powyższe regulacje mają zastosowanie odpowiednio do senatorów.

Kompetencje Prezydenta RP

1. Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

2. Uczestniczy w procesie ustawodawczym przez:

• pr. inicjatywy ustawodawczej,
  
• obowiązek podpisania uchwalonej ustawy, o ile nie korzysta z pr. jej zaskarżenia do TK,
  
• obowiązek zarządzenia opublikowania ustawy.
  

3. Może skrócić kadencję Sejmu i Senatu w przypadkach określonych w Konstytucji

4. Bierze udział w powoływaniu Rady Ministrów

5. jako reprezentant państwa w stos. zewnętrznych:

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,
  
• mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
  
• przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.
  

6. jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP.

W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Prezydent mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych.

Na czas wojny Prezydent, na wniosek Premiera, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać.

Prezydent, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone stopnie wojskowe.

W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent, na wniosek Premiera, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP.

Organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego

7. nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

8. nadaje ordery i odznaczenia.

9. stosuje pr. łaski.

10. może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego.

11. W sprawach szczególnej wagi Prezydent może zwołać Radę Gabinetową = Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta.  Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów.

12. wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Wydaje również postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji.

13. W przypadku stanu wojennego, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, na wniosek Rady Ministrów Prezydent wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, przy czym w bardzo wąskim zakresie (art. 234).

14. korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe. Co do zasady akty te wymagają dla swojej ważności podpisu Premiera, który przez podpisanie aktu ponosi odp. przed Sejmem (z licznymi wyjątkami).

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

TK orzeka w sprawach:

• zgodności ustaw i um. międzyn. z Konstytucją,
  
• zgodności ustaw z ratyfikowanymi um. międzyn., których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
  
• zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi um. międzyn. i ustawami,
  
• zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
  
• skargi konstytucyjnej
  
• rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
  
• TK na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta
  
• Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi um. międzyn. lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem
  

Z wnioskiem do TK wystąpić mogą:

• Prezydent,
  
• Marszałek Sejmu,
  
• Marszałek Senatu,
  
• Premier,
  
• 50 posłów,
  
• 30 senatorów,
  
• Pierwszy Prezes SN,
  
• Prezes NSA,
  
• Prokurator Generalny,
  
• Prezes NIK,
  
• RPO,
  
• Krajowa Rada Sądownictwa (w zakresie niezależności sądów i niezawisłości sędziów),
  
• organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania),
  
• ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych (jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania),
  
• kościoły i inne związki wyznaniowe (jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania),
  

Skargę konstytucyjną może wnieść każdy, czyje konstytucyjne wolności lub pr. zostały naruszone. W sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.)

Orzeczenia TK:

• zapadają większością głosów.
  
• mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
  
• podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski".
  
• Orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć 18 m-cy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy.
  
• W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, TK określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią RM.
  

Orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją, um. międzyn. lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

2.    TK rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Z wnioskiem do Trybunału w tych sprawach wystąpić mogą:

Prezydent,

Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu,

Premier,

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego

i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi um. międzyn. lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

TK na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta (art. 131).

Organizację TK oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa (z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym).

Odpowiedzialność Prezydenta przed Trybunałem Stanu

Prezydent może być pociągnięty do odp. przed TS za:

• naruszenie Konstytucji, ustawy,
  
• popełnienie przestępstwa.
  

Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia:

Uchwałą Zgromadzenia Narodowego (2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN) - na wniosek co najmniej 140 członków ZN.

Podjęcia uchwały = sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu. Obowiązki Prezydenta przejmuje Marszałek Sejmu.

Jeżeli Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu = zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta.

Gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta rozstrzyga TK na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta TK powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta.

Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta, wykonuje obowiązki Prezydenta w razie:

• śmierci Prezydenta,
  
• zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta,
  
• stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,
  
• uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,
  
• złożenia Prezydenta z urzędu orzeczeniem TS.
  

Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.

Referendum ogólnokrajowe

W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

Referendum ogólnokrajowe ma pr. zarządzić:

• Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
  
• Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
  

Konstytucja przewiduje możliwość przeprowadzenia referendum w przypadku:

• podjęcia przez Sejm uchwały o wyborze referendum jako trybu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy między. na podstawie której RP na przekazać organizacji między. kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach,
  
• zmiany Konstytucji – jeżeli (łącznie:) zmiana dotyczy przepisów rozdziału I (Rzeczpospolita), II (Wolności, pr. i obowiązki człowieka i obywatela) lub XII (Zmiana Konstytucji), ustawa o zmianie Konstytucji zostanie uchwalona, z żądaniem przeprowadzenia referendum tzw. zatwierdzającego wystąpią podmioty wnioskujące o zmianę Konstytucji (art. 235)
  

Wynik referendum jest wiążący jeżeli wzięło udział więcej niż 50% uprawnionych do głosowania,.

Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.

Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa (z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym).

Skrócenie kadencji Sejmu

Sejm i Senat są wybierane na 4-letnie kadencje.

Kadencje Sejmu może skrócić:

1. Sejm = uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby posłów (2/3 z 460 posłów).
   
2. Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu w przypadku:
   
   1. nie przedstawienia Prezydentowi do podpisu ustawy budżetowej w terminie 4 m-cy od przedłożenia Sejmowi projektu,
      
   2. nieudzielania wotum zaufania Radzie Ministrów.
      

Skrócenie kadencji Sejmu = skrócenie kadencji Senatu.

Kadencja Sejmu nie może być skrócona w czasie stanu nadzwyczajnego (wojennego, wyjątkowego, klęski żywiołowej) oraz w ciągu 90 dni po.

Nie mogą być przeprowadzone wybory do Sejmu, Senatu – kadencje ich ulegają odpowiedniemu przedłużeniu (art. 228).

Prezydent, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

Kadencji Sejmu nie może skrócić Marszałek Sejmu ani Marszałek Senatu wykonujący obowiązki Prezydenta, w sytuacji gdy ów przejściowo nie może sprawować urzędu (art. 131).

W czasie stanu nadzwyczajnego (wojennego, wyjątkowego, klęski żywiołowej) oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, nie mogą być przeprowadzone wybory do Sejmu, Senatu – kadencje ich ulegają odpowiedniemu przedłużeniu (art. 228).