Konstytucja przewiduje 3 stany nadzwyczajne:
- stan wojenny (wprowadza Prezydent na wniosek RM),
- stan wyjątkowy(wprowadza Prezydent na wniosek RM),
- stan klęski żywiołowej (wprowadza RM).
Regulacje wspólne:
Stan nadzwyczajny może być wprowadzony w drodze rozporządzenia które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości i tylko na podstawie ustawy,.
Obecnie obowiązują 3 ustawy:
- o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach podległości Konstytucyjnym organom RP, z dnia 21 czerwca 2002 r.
- o stanie wyjątkowym
- o stanie klęski żywiołowej.
W ustawach:
- są określone zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i pr. człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych,
- mogą być określone podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.
(Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw:
- godność człowieka,
- obywatelstwo,
- ochrona życia,
- humanitarne traktowanie,
- ponoszenie odp. karnej,
- dostęp do sądu,
- dobra osobiste,
- sumienie i religia,
- petycje,
- rodzina i dziecko.
Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.
Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i pr.:
- wolność działalności gospodarczej,
- wolność osobista,
- nienaruszalność mieszkania,
- wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP,
- pr. do strajku,
- pr. własności,
- wolność pracy,
- pr. do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
- pr. do wypoczynku.
W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione:
- Konstytucja,
- ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego,
- ustawa o wyborze Prezydenta oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być:
- skrócona kadencja Sejmu,
- przeprowadzane referendum ogólnokrajowe,
- przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego (są one możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny) oraz wybory Prezydenta (kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu)
Stan wojenny (odrębności):
Może być wprowadzony w razie:
- zewnętrznego zagrożenia państwa,
- zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej,
- lub gdy z umowy między. wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji,
Stan wojenny wprowadza Prezydent na wniosek RM na części albo na całym terytorium państwa.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5). Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia te mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego pr..
Stan wyjątkowy (odrębności):
Może być wprowadzony w razie:
- zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,
- bezpieczeństwa obywateli
- lub porządku publicznego,
Stan wyjątkowy wprowadza Prezydent na wniosek RM:
- na czas oznaczony, max 90 dni (z możliwością przedłużenia tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni),
- na części albo na całym terytorium państwa.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Stan klęski żywiołowej (odrębności):
Może być wprowadzony w celu:
- zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych,
- lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej,
- oraz w celu ich usunięcia
Stan klęski żywiołowej wprowadza RM:
- na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni (z możliwością przedłużenia za zgodą Sejmu),
- na części albo na całym terytorium państwa.
